И тогаш се појавува оној мал убод на вина – вината за „последниот залак“. Толку е длабоко вкоренета во нас што често ни не ја забележуваме.

Па продолжуваме да јадеме, го собираме и тоа малку од чинијата и се чувствуваме истовремено задоволно и малку лути на себе. Но ова не е само прашање на пристојност или сила на волјата; поривот да „ја исчистиме чинијата“ оди многу подлабоко. Вткаен е во психологијата, економијата, но и во културната историја, пишува „HuffPost“.

Од каде доаѓа менталитетот на „клубот на чисти чинии“?

Со години ги обвинуваме родителите за она познато правило на маса: „Изеди сè.“ Но тие не биле строги, туку едноставно – производ на своето време.

Повоените генерации живееле во период на рационализација на храната, штедење и вистинска оскудица, кога фрлањето храна се доживувало речиси како грев. Реченицата „Изеди, има гладни деца во светот“ не била нужно обид за манипулација со вина, туку одраз на реална вознемиреност и страв од недостиг.

Проблемот е што таа порака останала, иако светот се променил. Како што растеле благосостојбата и достапноста на храната, така растеле и порциите. Од умерените чинии од педесеттите години стигнавме до денешните чинии со пречник и до 30 сантиметри, а рестораните често служат двојно или тројно повеќе отколку што на просечен човек навистина му треба.

Сепак, моралната логика останува иста: да се остави храна значи да се биде неблагодарен. Така настанува совршена бура – изобилството се судира со менталитетот на оскудица. Имаме и повеќе од доволно, но мозокот и понатаму се однесува како утре да нè чека глад.

Психологија на „платениот оброк“

Тука е и силната економска заблуда – заблудата на потонатиот трошок. Накратко, кога веќе сме вложиле пари, труд или време во нешто, чувствуваме потреба да „извлечеме максимум“, дури и кога тоа повеќе не ни користи.

Затоа ги гледаме лошите филмови до крај, читаме книги што не нè интересираат и јадеме дури и кога веќе сме сити. Тестенината од 22 евра изгледа „фрлена“ ако ја оставиме, иако нејзиното дојадување може да нè остави надуени и незадоволни со часови.

Иронично, дополнителниот залак не ги враќа потрошените пари – само ја влошува состојбата затоа што се чувствуваме уште полошо. Но емоционалната логика тешко се исклучува. Мозокот го изедначува отпадот со неуспех, па ги игнорираме сигналите на телото во име на „штедливоста“.

Зошто храната ја доживуваме лично?

Ако сето ова ви изгледа претерано за нешто толку безначајно како последниот залак, причината е едноставна: храната никогаш не е само храна. Таа е сеќавање, емоција, идентитет. Многумина пораснале со идејата дека полна чинија е знак на грижа, утеха, па дури и љубов. Фрлањето храна може да се доживее како отфрлање на нешто многу поголемо од самиот оброк.

Психологот Метју Моранд објаснува дека луѓето кои ја јадат целата чинија често не го полнат само желудникот, туку и емоционалните празнини – храната смирува и го поттикнува ослободувањето на ендорфини. Тука е и потребата за контрола. Во свет што изгледа хаотичен, чистењето на чинијата може да даде мал чувство на завршеност. Не можете да ја средите глобалната политика – но можете да изедете сè од чинијата.

Како да се ослободите од вината поради „последниот залак“?

Клучот не е во тоа да се срамите затоа што сте изеле премногу, туку да почнете да забележувате зошто го правите тоа. Моранд предлага неколку едноставни техники:

Променете ја дефиницијата за отпад

Храната е отпад и кога завршува во канта и кога завршува во вашето тело додека веќе сте сити. Разликата е само во тоа како се чувствувате потоа.

Застанете на половина

Среде оброкот застанете и запрашајте се: „Ако сега престанам, дали ќе се чувствувам лишено или задоволно?“ Тој момент на свесност го прекинува автоматизмот.

Приспособите го визуелниот впечаток

Сервирајте помали порции, користете помали чинии или веднаш замолете да ви спакуваат половина од оброкот пред да почнете да јадете. Полесно е да се јаде свесно кога количината не ве преплавува.

Сочувство наместо контрола

Не го претворајте оставањето храна во морален тест. Вежбајте да кажете: „Доста ми е – и тоа е во ред.“ Тоа не е отпад, тоа е самопочит.

А некои имаат спротивна навика: секогаш оставаат еден залак

Интересно, постојат луѓе кои не можат да се натераат да ја исчистат чинијата и секогаш оставаат барем еден залак. За некои тоа е суптилна побуна против правилото „мораш сè да изедеш“. За други, тоа е гест на контрола: „Готов сум кога јас ќе одлучам.“

Понекогаш тоа е прашање на бонтон – да се остави нешто како знак дека било послужено доволно. Но понекогаш зад тоа се кријат вознемиреност, страв од осуда или потреба да се докаже воздржаност.

Моранд предупредува дека таквото однесување може да биде обид за одржување контрола, но и последица на непријатност поврзана со храната, вина или грижа за телесниот изглед.

Научете да препознаете кога е доста

Не е виновна вашата мајка, ниту културата, ниту вашиот мозок – станува збор за условеност. Поголемиот дел од човечката историја, недостигот од храна бил реална закана, а довршувањето на чинијата – прашање на преживување. Денес изобилството ги смени правилата, но нашите инстинкти сè уште не ги стигнале.

Прекинувањето на вината поради „последниот залак“ не значи да го промените апетитот, туку да ја промените приказната – од обврска кон избор.

Понекогаш најмоќната работа што можете да ја направите е длабоко да вдишете, да ја спуштите виљушката и да кажете: „Доста ми е.“ На крајот на краиштата, она што сте го оставиле секогаш можете да го изедете подоцна. И можеби, за првпат, да го оставите последниот залак без ни трошка вина.