Чернобил е најлошата нуклеарна катастрофа во историјата на човештвото. Утрото на 26 април 1986 година беше почеток на трагедијата што се случи за неколку секунди. Експлозијата на четвртиот реактор на електраната го запали небото со пламен, а потоа радиоактивен облак се издигна над северна Украина, кој набрзо се прошири во соседните републики, па дури и стигна до Шведска.

Децении подоцна, исклучената зона на Чернобил стана атрактивно место за туристи, трагачи на адреналин и истражувачи кои чекор по чекор се обидуваат да ја реконструираат сликата на тие настани. И покрај годините, Чернобил сè уште крие многу тајни. Приказната за катастрофата изгледа јасна, но во неа има повеќе слепи точки отколку што се гледа.

1. Немаше заштита за вакви случаи во нуклеарната централа

Катастрофата на нуклеарната централа во Чернобил откри многу критични погрешни пресметки и недостатоци кои доведоа до ужасни последици. Еден од главните фактори беше недостатокот на основна заштита во повеќето нуклеарни централи во светот.

За разлика од современите реактори, централата во Чернобил немала купола армирано-бетонска обвивка, која служи како бариера помеѓу јадрото на реакторот и надворешната средина. Оваа заштитна структура може да ги задржи производите од фисија внатре во случај на несреќа, спречувајќи ширење на радиоактивни материи. Меѓутоа, во Чернобил таков систем едноставно не постоеше, а кога реакторот експлодираше, ништо не ги спречи нуклеарните честички да избегаат, ширејќи се на стотици километри.

2. Карактеристики на реакторот

Вториот фатален аспект беше самиот реактор RBMK-1000. Овој тип на реактор користел графит за регулирање на реактивноста, што веќе се сметало за несовршено и застарено решение. Водата, која во повеќето реактори помага да се забави реакцијата и да се спречи прегревање, играше поинаква улога овде – нејзината задача беше да се загрее и да создаде пареа за да ги заврти турбините.

На тој трагичен ден, персоналот вршеше безбедносен тест за да види дали електраната може да издржи ненадеен прекин на струја. Меѓутоа, наместо стабилен одговор, системот отиде во неконтролиран режим на греење. Ова произведуваше вишок пареа, што ја зголеми реактивноста. Персоналот бил немоќен пред струјниот удар кој довел до првата разорна експлозија.

3. Експлозијата не е причина за смртта, туку радијацијата

Самата експлозија убила само две лица кои работеле ноќта на несреќата, но вистинскиот хорор се случил во неделите и месеците што следеле. Луѓето кои учествуваа во напорите за чистење, како и оние кои беа во близина на епицентарот на катастрофата, добија смртоносни дози на радијација. Радијационата болест ги десеткуваше пожарникарите, инженерите, лекарите и обичните жители, кои веднаш не ја сфатија сериозноста на она што се случи.

Истражувањата покажуваат дека две децении по несреќата, само 19 луѓе починале од радијација, што, според „Форбс“, е во рамките на нормалната стапка на смртност од рак кај возрасните. Но, и покрај овие бројки, Чернобил останува потсетник за тоа колку е кревок човечкиот живот наспроти технолошките погрешни пресметки и потценетите ризици.

4. Изложеноста на радијација предизвика зголемување на ракот на тироидната жлезда

Катастрофата во Чернобил зад себе остави една од најалармантните траги во историјата на медицината – нагло зголемување на случаите на рак на тироидната жлезда. Ова особено акутно ги погоди децата и адолесцентите, чии тела беа најчувствителни на ефектите од зрачењето. Само пет години по несреќата, беа пријавени повеќе од 20.000 случаи, а бројот продолжи да расте.

Јод-131, ослободен како резултат на експлозијата, се акумулирал во тироидната жлезда, предизвикувајќи зголемување на инциденцата. Родителите, плашејќи се за здравјето на своите деца, се обиделе да го ограничат контактот со контаминирана храна и вода, но тоа не било доволно.

Сепак, и покрај застрашувачките бројки, стапката на смртност од рак и други последици беше помала од предвиденото. Проценките за бројот на жртви се многу различни. Форумот во Чернобил наведува бројка од 4.000 предвремени смртни случаи од рак, додека еколошката организација „Гринпис“ вели дека вкупниот број на загинати е дури 93.000.

Прашањата за поврзаноста помеѓу зрачењето и другите болести, како што се леукемијата и срцевите заболувања, остануваат предмет на активна дебата во научните кругови.

5. Штетата од катастрофата била полоша од атомските експлозии во Јапонија

Иако атомските бомби фрлени врз Хирошима и Нагасаки убиле десетици илјади луѓе, тие биле помалку деструктивни во однос на радиоактивна контаминација од несреќата во Чернобил. Бомбата „Литл Бој“ содржела само 64 килограми ураниум, од кои само 700 грама биле употребени во експлозијата. За споредба, единиците на нуклеарната централа во Чернобил содржеле 180 тони ураниум.

Нуклеарните експлозии во Јапонија се случија во воздухот, што овозможи радиоактивните честички да се распрснуваат и повеќето од нив не стигнаа до површина. Во Чернобил, експлозијата се случи на теренот, што доведе до контаминација на огромни области, вклучувајќи почва, вода и вегетација.

6. Заблуда дека децата на заразените луѓе наследиле мутации

Еден од најтемните аспекти на катастрофата беше паниката дека потомците на изложените ќе наследат генетски мутации. Но, современите истражувања не покажуваат зголемен број вродени дефекти.

7. Живот во зоната на исклучување

И покрај ризиците, 180 луѓе се вратија во своите домови. Животот се враќа, но зоната ќе биде опасна уште векови.