Според најновите истражувања, 4,9 проценти од половните автомобили во 2024 година имале фалсификувана километража, додека кај 40 проценти е утврдено постоење на оштетувања.

Пред седум години, Европскиот парламент процени дека измамите со километража предизвикуваат годишни загуби меѓу 1,31 и 8,77 милијарди евра.

Новите анализи покажуваат дека загубите сега изнесуваат околу 5,3 милијарди евра годишно, при што голем број случаи остануваат неоткриени.

Освен финансиските последици, прикривањето на историјата на оштетувања претставува сериозен безбедносен ризик за купувачите на половни автомобили.

Решенија за борба против овие измами веќе постојат, но нивната ефикасна примена бара соработка меѓу приватниот и јавниот сектор на ниво на целата Европска унија.

Европскиот модел – погоден за злоупотреба

Измамниците на пазарот на половни автомобили во дел од земјите членки на ЕУ ненамерно имаат корист од европските правила за заштита на приватноста.

Причината е што "GDPR" многу широко го дефинира поимот „лични податоци“, што им отежнува на компаниите што работат со податоци за возила да разменуваат информации – дури и кога ризикот за приватноста е минимален.

„Европа може подобро да ја усогласи заштитата на личните податоци со обезбедување реални алатки за европските ’scaleup‘ компании, за да можат да растат и да останат конкурентни на глобално ниво. Пари не се единственото решение – ЕУ мора да овозможи полесен пристап и користење на податоците, особено кога станува збор за асиметрија на информации при промена на сопственоста на возилата.

Кога автомобилот ќе премине во рацете на нов сопственик, податоците често остануваат „заглавени“ кај претходниот. Интересот на потрошувачите, сепак, останува ист – тие сакаат транспарентност.

Затоа податоците мора да го „следат“ автомобилот, што подразбира решавање на поширокиот проблем со фрагментирани бази на податоци и обезбедување систем во кој информациите ќе ја следат имотната сопственост,“ вели Рокас Медонис, генерален директор на литванската компанија „carVertical“, специјализирана за извештаи за историјата на возила.

Медонис додава дека борбата против измамите во моментов е исклучително тешка.

„Државите не ги разменуваат редовно податоците за возилата, многу записи за километража или оштетувања никогаш не се дигитализирани, а во рамките на ЕУ не постои единствен систем за следење на продажбата на автомобили. Тоа ја олеснува манипулацијата и им штети и на потрошувачите и на чесните компании, додека измамниците профитираат,“ објаснува Медонис.

Фрагментиран пристап на единствениот пазар

Иако членките на "EUCARIS" (Европски систем за информации за автомобили и возачки дозволи) располагаат со напредни системи за следење, земји како Германија, Италија, Белгија и Холандија сè уште ја ограничуваат размената на информации за историјата на извозените возила.

Германија, најголемиот извозник на половни автомобили во ЕУ, годишно извезува речиси 2 милиони автомобили, иако официјалните трговски податоци бележат шест пати помал број.

Информациите се ограничени поради прописите за заштита на лични податоци (GDPR).

Федералната управа за моторен сообраќај (KBA) располага со најсовремени системи за регистрација на возила, но пристапот до податоците е ограничен и не се користи за заштита на јавниот интерес.

Белгија и Холандија имаат софистицирани системи како „Car-Pass“, „Nationale Auto Pas“ и „RDW“, кои драстично ги намалија измамите со километража внатре во земјата, но ја ограничуваат размената на податоци за извозните возила, оставајќи ги купувачите во други земји членки на ЕУ без заштита.

Италија, пак, ретко споделува информации за оштетувањата на половни возила со другите земји од Унијата.

Овој „локално заштитнички пристап“ во дел од европските држави ја загрозува заштитата на потрошувачите на ниво на ЕУ, но и целите на единствениот пазар.

Бидејќи голем број половни автомобили се увезуваат од истите западноевропски земји, недостигот од транспарентност ги изложува на ризик купувачите во Источна Европа.

Транспарентност и приватност можат да постојат истовремено

Европската унија веќе има добри примери каде транспарентноста и приватноста функционираат заедно.

Шведска и Финска успеаја да постигнат рамнотежа помеѓу заштитата на приватноста и размената на податоци за половни автомобили, со што ги штитат интересите не само на домашните, туку и на странските потрошувачи.

Во нивните агенции за сообраќај („Transportstyrelsen“ и „Traficom“) купувачите лесно можат да пристапат до информации за историјата на возилото – километража, податоци за сопственост и резултати од технички преглед.

За да се зачува транспарентноста, овие информации се достапни и при извоз на автомобилите.

Обединетото Кралство исто така нуди отворен пристап до податоци за возилата, што овозможува силна индустрија за проверки и помага на купувачите да ги избегнат измамите. Иако британскиот пазар е претежно фокусиран на домашните купувачи, нивниот систем е пример за успешна рамнотежа помеѓу приватност и транспарентност.

Потреба од стандардизација и заедничка размена на податоци

За вистинска заштита на граѓаните, Европската унија мора да ја усогласи примената на „Data Act“, „Directive on Open Data“ и „GDPR“.

Воведувањето единствен, транспарентен систем за пристап до податоци за возила би помогнало во намалување на измамите, обновување на довербата и постигнување на целите на фер дигитална економија.

„Појасните регулативи и подобрата размена на информации ќе ги заштитат купувачите, ќе ги поддржат чесните компании и ќе ја зајакнат европската дигитална економија.

Прашањето е: дали е поважно да се „заштитат“ податоци кои не откриваат лични информации, но им помагаат на купувачите да добијат реална слика за состојбата на возилото, или да се заштитат продавачите кои сакаат да скријат клучни факти?“, заклучува Рокас Медонис.